Terwijl bij de Nederlandse Bachvereniging niet alleen de jongere generatie aan bod komt, maar er met Johanna Soller ook voor het eerst een vrouw voor het gezelschap staat tijdens de traditionele Matthäus-Passion, vindt Ton Koopman, internationaal gelauwerd kopstuk van de historische uitvoeringspraktijk, het juist jammer dat hij dit jaar geen Matthäus dirigeert. Wat betekent Bachs meesterwerk voor deze twee generaties? “Het menselijk aspect is belangrijker dan het goddelijke”, aldus Soller.
Tekst: Paul Janssen, foto’s: Jakob Schad en Aldo Allessie
Het klinkt gek, maar Ton Koopman dirigeert dit jaar geen Matthäus-Passion. “Ik zou de Matthäus graag met het Amsterdam Baroque Orchestra and Choir uitvoeren, maar de gesubsidieerde ensembles zijn nu eenmaal veel goedkoper. Al blijft het gek dat ik als ‘oude groep’ geen subsidie krijg.”
Daar zit volgens Koopman meer achter. “Ik ben nu eenmaal niet bereid om compro[1]missen te sluiten. Ik doe het zoals ik het doe en ga geen vreemde instrumenten toevoegen. Ook een klein bezette Matthäus-Passion met een koor van acht solisten gaat er bij mij niet in. Bronnen in Leipzig zijn daar duidelijk over, die spreken van minimaal acht, plus vier jongens. De jongensstemmen van die tijd waren geen Pavarotti’s. Als je solisten inschakelt, krijg je een totaal ander koor dan Bach had. Het is goed om te experimenteren hoor, maar het gaat wel om een meesterwerk, het grootste meesterwerk uit de geschiedenis. Ik heb grote achting voor Bach. Zijn bezettingen zijn verifieerbaar. En natuurlijk is het belangrijk dat een dirigent weet wat hij wil, maar het tempo staat bij mij bijvoorbeeld niet vast. Dat hangt van de ruimte en de sfeer van het moment af. Verder voel ik mij na al die jaren nog steeds een kleine jongen tegenover Bach. Een schouderklopje van de grote meester is het beste dat je kunt verwachten.”
Menselijke boven het goddelijke
Dat is precies waar ook de Duitse klaveciniste, organiste en dirigente Johanna Soller op hoopt. Zij staat dit jaar niet alleen als vertegenwoordiger van de jongere generatie, maar ook als eerste vrouw in de geschiedenis voor de Nederlandse Bachvereniging om de jaarlijkse Matthäus-Passion te dirigeren. “Het is alsof ik meedoe aan de Olympische Spelen”, zegt ze. “Ik ben enorm vereerd en vind het een feest om de Matthäus-Passion met dit legendarische ensemble uit te voeren. Dat ik de eerste vrouw ben, daar denk ik persoonlijk niet echt over na. Het heeft voor mij geen impact, maar ik begrijp dat het voor het algemeen belang betekenisvol is dat er nu een vrouw voor de Nederlandse Bachvereniging staat en dan ook nog de Matthäus dirigeert.”
Voor Soller is het werk een van de stukken die ze meeneemt naar het spreekwoordelijke onbewoonde eiland. “Ik heb de Matthäus-Passion gezongen, gedirigeerd, continuo gespeeld. Ik bekijk het vanuit veel verschillende perspectieven, het is een werk dat veel voor mij betekent. Er zijn zo veel niveaus waar je je op kunt concentreren. Maar het is uiteindelijk vooral een menselijk werk dat gaat over het menselijk falen. Denk aan de grote rol die Judas en Petrus in het stuk hebben. En ook Jezus is heel menselijk. Het gaat over eenzaamheid, over gevechten met het geweten. Het menselijk aspect is voor mij daarom belangrijker dan het goddelijke. De verhaallijnen van Judas en Petrus hebben zoveel ruimte in de Matthäus, voor mij is het duidelijk dat Bach zich daarop richt. Ik vind het ook belangrijk om dat over te brengen. Het is geen verhaal dat tweeduizend jaar geleden plaatsvond, het is een verhaal dat vandaag de dag van waarde is voor mensen. Bach vond destijds al wegen om het aloude Bijbelverhaal te actualiseren en die waarde heeft het nog steeds.”
Bent u benieuwd naar de rest van het artikel? Bestel dan snel de Luister Matthäus-Passion Special. De special ligt van 8 maart 2024 tot en met 12 april in de winkel. Wilt u hem daarna kopen? Wees gerust u kunt ook na die tijd de special online bestellen via deze link.
