‘Doe maar net alsof ik dood ben’
In 2021 werd de Amerikaanse componist Steve Reich 85 jaar. Door de pandemie moest de aartsvader van de minimal music zijn feestje uitstellen. Dankzij het album Steve Reich: The String Quartets van het Mivos Quartet valt er nu nog iets te vieren. Met een portret gevolgd door een interview zet ook Luister een paar kaarsjes op de verlaatte taart.
Tekst: Ruud Meijer, foto: Jay Blakesberg
Hoe zal ik u meevoeren naar de wereld van Steve Reich? Laten we maar een taxi nemen, want dáár begon het allemaal – óók voor de componist zelf. Misschien bent u bekend met het volgende fenomeen.
Je staat voor een stoplicht en merkt ineens dat het lampje van de richtingaanwijzer van de auto voor je synchroon loopt met het geklik van die van jou. Tenminste, dat dénk je. Al snel zie je dat jouw klik net iets sneller – of langzamer – gaat dan het lampje voor je en dat de clignoteurs al rap helemaal out of sync zijn. Heb je het geluk – of de pech – dat je lang op groen moet wachten, dan zou je zelfs kunnen meemaken dat de klik en het lampje na een minuut of zo weer helemaal bij elkaar komen. Wat dit te maken heeft met de muziek van Steve Reich? Alles! Want als u Reich was, zou u denken: hoe kan ik dit verschijnsel omzetten in muziek? Voilà, een alledaags moment in een taxi, dat aan de wieg stond van de carrière van een van de grootste componisten van de hedendaagse muziek.
Fysieke reactie
Natuurlijk zijn er, zoals altijd, meer anekdotes die Reichs eurekamoment trachten te duiden. De componist werd bijvoorbeeld gewezen op een charismatische pinkstergemeenteprediker die regelmatig op San Francisco’s Union Square stond te oreren. Reich, die in navolging van Terry Riley experimenteerde met tapeloops, besloot het eloquente gegalm van deze onheilsprofeet op de band vast te leggen. Hij had namelijk afstand genomen van de en vogue zijnde 12-toonsmuziek en de daaropvolgende, hippe elektronische experimenten. Hij wilde meer gaan doen met de menselijke stem, omdat in spraak alles besloten ligt (verschillen in toonhoogte, dynamiek en tijdsduur per klank) wat hij als componist nodig had. Hij nam de preek, die over een vermeende terugkeer van de zondvloed ging, op en knipte er de frase ‘it’s gonna rain’ uit. Die dupliceerde hij en maakte er twee separate loops van. Reich had ze gelijktijdig, maar niet vanaf hetzelfde moment willen afspelen: links it’s gonna, rechts rain. Maar hij had ze per ongeluk toch synchroon met it’s gonna laten beginnen. En toen gebeurde het: het knipperlichteffect, maar dan met klank. Kennelijk waren de handgeknipte loops net niet even lang – of liep de ene recorder net iets sneller dan de andere – en begonnen beide opnamen langzaam uit fase te lopen. Dat leverde bij Reich een heftige fysieke reactie op.
De toch al aangedikte emoties die in de profetie van de prediker besloten lagen, werden door de uit fase afgespeelde loops tot op ondraaglijke intensiteit uitvergroot. Zo werd It’s Gonna Rain (1975) het eerste memorabele vroege werk van Steve Reich. Als u bij het beluisteren van dit stuk – want dat gaat u doen natuurlijk – op de achtergrond een later toegevoegde drumpartij meent te horen, dan zit u er helaas naast. Dit repeterende, persuasieve geluid werd gegenereerd door een klapwiekende duif die op het moment van de opnamen toevallig net opvloog. Fifteen minutes of fame – 17.49 minuten om precies te zijn – voor een vogel uit het geslacht der Columbidae die daar nooit iets van heeft geweten.
De rest van het interview met Steve Reich kan je lezen in Luister 771.
