Bij haar operadebuut in 2013 werd ze de hemel in geprezen. Nu is theaterregisseur Sofia Jupither voor het eerst in Nederland om Richard Strauss’ complexe Ariadne auf Naxos te regisseren bij de Nederlandse Reisopera. “De uitdaging van deze opera is de kunst om het Vorspiel en de tweede acte, de Oper, op logische wijze samen te brengen”, zegt ze. Een debuut om naar uit te kijken.
Briljant portret
Sofia Jupither komt van oorsprong uit het theater. De Zweedse regisseerde toneelstukken en tv-series in de traditie van het psychologisch realisme van regisseur Ingmar Bergman en toneelschrijvers als Henrik Ibsen en August Strindberg. “In die Scandinavische traditie voel ik mij het meest thuis. Ik wil weten waarom mensen doen wat ze doen, ik wil diep in hun gedachten en gevoelens duiken.”
Ook in een opera wil ze het drama vangen van de personages die op het toneel vorm krijgen. Ook in Ariadne auf Naxos waar de Componist, de Prima donna en de Tenor haar volle aandacht hebben. “Strauss en zijn librettist Hugo von Hofmannsthal hebben een briljant portret gemaakt van onze collega’s en hebben ondertussen de kunst van de opera en de burlesque in elkaar geschoven. Ze maken het allemaal invoelbaar zonder over de grens van de karikatuur te gaan. Het is een ode aan de kunst. Om het even of dit nu ‘hoge’ of ‘lage kunst is.”
Opera in een opera
Strauss en Hofmannsthal schoven beide in elkaar in die even serieuze als bij vlagen hilarische tweede akte waar de ‘Oper’ daadwerkelijk opgevoerd wordt. In de eerste akte vinden de voorbereidingen plaats en krijgen zowel de komedianten als het operagezelschap van de heer des huizes, de Major Domo, de opdracht om beide voorstellingen in elkaar te schuiven omdat er niet genoeg tijd is om beide na elkaar op te voeren. “Het Vorspiel staat in het teken van het gekrakeel en geruzie over wie wat wel en niet gaat doen. De tweede akte, de Oper is de daadwerkelijke voorstelling. Het is in feite een opera in een opera. De uitdaging van Ariadne auf Naxos is de kunst om het Vorspiel en de Oper, op logische wijze samen te brengen. Daarom speelt alles zich in hetzelfde decor af en blijft iedereen die in de eerste akte aanwezig was ook in de tweede een rol spelen. Eigenlijk beschouw ik alles door de ogen van de Componist. Het geeft mij ook de kans om zowel uit het hedendaags toneel als uit de klassieke operaregie te putten. Vooral die laatste wordt naar mijn idee veel te veel gebasht.”
Storytelling
De liefde voor het theater is er bij Jupither altijd al geweest. “Als klein kind wilde ik niets liever dan het theater in. We waren met vier zussen thuis en we creëerden doorlopend onze eigen wereld. We speelden met aliassen en maakten veel muziek daarbij. Zweedse volksmuziek. De Zweedse traditie van storytelling zat diep in ons. We maakten toen al muziektheater rond volksliedjes. Omdat ik dacht dat de enige weg om in het theater te komen een acteursopleiding was, ben ik in eerste instantie acteur geworden.”
Operafan
Vanaf het moment dat ze in het theater werkte en een regisseur aan het werk zag, vond ze haar roeping. “Ik voelde mij nooit erg thuis op het podium. Ik werkte veel liever achter de schermen. Op dat moment wist ik meteen dat ik regisseur wilde worden.”
Ze regisseerde toneelstukken en tv-series, maar van opera bleef ze verre. Terwijl de liefde al lang heel diep zat. “Mijn ouders waren academici. Ze reikten ons het gesproken woord, het theater aan, maar opera kwam niet in hun vocabulaire voor. Toen ik veertien jaar was namen vrienden mij een keer mee naar de opera, Tosca van Puccini. We hadden hele slechte plaatsen, ergens in de nok, maar ik raakte betoverd door de muziek en de expressie. Vanaf die dag was ik operafan met een groot respect voor iedereen die aan de wording van een opera bijdraagt.”
Salome
Toen ze haar naam als theaterregisseur gevestigd had kreeg ze geregeld vragen van Scandinavische operahuizen om een opera te regisseren. “Door de jaren heen heb ik dat altijd afgehouden. Totdat de Royal Swedish opera in 2013 kwam met de vraag of ik Salome van Strauss wilde regisseren met Nina Stemme in de hoofdrol. Die kon ik niet weigeren. Dat moest ik gewoon doen.”
Profs
Het werd een succes. “Ik ben gegroeid naar het moment om het te durven doen en nu wil ik eigenlijk niets anders meer. Ik doe nog wel theaterregie, maar ik heb duidelijk een andere liefde.”
Een liefde die haar nu voor het eerst naar Nederland brengt. “Ik vind het geweldig hier”, zegt ze oprecht enthousiast. “De Nederlandse Reisopera is een fantastisch gezelschap, de mensen op het podium en achter de schermen zijn echte profs. Het werkt heerlijk. Ik hoop niet dat het meteen mijn laatste opera-ervaring in Nederland is.”
Ring
Gelukkig heeft ze wat opera’s betreft nog wel een verlanglijstje. “Ik houd erg van Strauss, van Puccini, van Wagner. Tristan und Isolde is voor mij de ultieme opera. Maar ook Der fliegende Holländer, Elektra en Der Rosenkavalier staan hoog op mijn lijstje.”
En Wagners Ring? “Ik heb een zoon die helemaal weg is van Wagners Ring. Dat ben ik ook. We praten er veel over. De Ring heeft een hele actieve plek in mijn leven, maar aan de Ring beginnen, de hele Ring regisseren is een enorm commitment. Ook daar moet ik weer naar toe groeien.”
De Nederlandse Reisopera – Ariadne auf Naxos
Première zaterdag 25 januari Wilminktheater, Enschede
Daarna tournee door het land tot en met zondag 2 maart
Voor meer informatie en speellijst zie: reisopera.nl
