Gedurende deze ongekende tijden staan Gods herders in lege weiden. Net als de concertzalen zitten ook de kerken op slot. Omdat de behoefte aan zingeving door het gekroonde gevaar alleen maar groter is geworden, wonen mensen drive-indiensten en onlinemissen bij. Mooi om te zien, maar mij niet gezien. Ik ben te vierkant voor een samenzijn via het scherm. Eigenlijk doe ik precies hetzelfde als wat ik altijd al deed. In de late uren dim ik de lichten, luister naar kerkmuziek en laat me met gesloten ogen meevoeren naar de Sixtijnse Kapel in mijn bovenkamer.
Zo ook vanavond. Als die van Adam op het beroemdste plafond ter wereld, vindt mijn speurende vinger in de kast het verzamelalbum met daarop het Miserere van Allegri. Het was niet de bedoeling dat het goddelijke stuk de Sixtijnse Kapel ooit zou verlaten, maar daar dacht een Oostenrijkse puber heel anders over. Hij hoorde het, onthield het en schreef het noot voor noot uit. En raad eens? In plaats van een schop onder zijn kont kreeg Mozart een pauselijke onderscheiding.
Thomas Tallis was een kameleon
Vanuit Rome voert de reis naar Engeland. Niet het Miserere van Allegri, maar Thomas Tallis’ magnum opus Spem in alium is de Rolls-Royce onder de gewijde koormuziek. Het is Gods manier om ons te doen geloven dat hij bestaat, een werk zo kolossaal en geniaal dat je niet kunt bevatten dat het door één iemand is gecomponeerd, in een tijd zonder computers. Toch is het zo.
Er is weinig bekend over deze Tallis (ca. 1505-1585). Zijn leven is gehuld in mysterie. Hoe kon een rooms-katholieke zanger, organist en componist floreren tijdens de stormachtige stichting van de antipaapse anglicaanse kerk in het Engeland van de zestiende eeuw? Omdat zijn muziek van een verbluffend hoog niveau is, om te beginnen. Technisch, maar nooit saai of academisch. Daarnaast was Tallis een overlever en een kameleon, die zijn compositorische kleuren aanpaste aan de mode die op dat moment in zwang was. Zo jojode hij tussen katholicisme en anglicanisme.
Componisten zijn net kleine jongetjes
Als Gentleman of the Chapel Royal diende hij diverse monarchen. We kunnen niet met zekerheid zeggen of hij Spem in alium voor Maria Tudor of voor Elizabeth I schreef. Beiden vierden hun veertigste verjaardag op de troon. Tallis’ renaissancemotet is namelijk geschreven voor veertig stemmen, voor acht koren van vijf man, die afwisselend apart en tegelijk de hemel bestormen. Maar het kan ook zo zijn dat hij het schreef om een collega de loef af te steken, die eerder een werk had gecomponeerd voor dertig stemmen. Wat dat betreft zijn componisten net kleine jongetjes die kijken wie het verst kan plassen.
Een derde theorie baseert zich op de betekenis van het getal veertig in de Bijbel. De tekst van Spem in alium is een gebed voor de bevrijding van het joodse volk van Bethulië, afkomstig uit het Boek van Judith. Na veertig dagen redt deze weduwe het volk door de vijandige generaal Holofernes te verleiden en vervolgens te onthoofden. En zo zijn we weer terug in Rome, in het Palazzo Barberini om precies te zijn, waar Caravaggio’s bloederig erotische schilderij Judith onthoofdt Holofernes hangt. Je kunt je ogen er werkelijk niet vanaf houden.
Harmonische rijkdom en etherische kwaliteit
Spem in alium (“Ik heb nooit mijn hoop op een ander gevestigd dan op U, God van Israël”) is een studie in contrasten. Geen monotone mis, maar een constant veranderend en dynamisch geheel. Ruim tien minuten speelt, schuift en smijt Tallis met veertig stemmen zónder de fundering van zijn machtige bouwwerk uit het oog te verliezen. Gewillig laat ik me hypnotiseren door de harmonische rijkdom en etherische kwaliteit van het stuk, waarmee de componist ons hult in een mantel van bovenaardse schoonheid.
De sirene van een langsscheurende ambulance snijdt dwars door de schare zingende engelen heen. Corona. Het zijn inmiddels al veel meer dan drie dwaze dagen en het einde is nog lang niet in zicht. Maar als ik de overdonderende pracht en praal van het Miserere en Spem in alium hoor, gloort er hoop aan de horizon.
