Echo van de tijd – de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog in klassieke muziek van Jermey Eichler is een prachtige verkenning van niet alleen de veranderende betekenis van de muziek door de loop van de geschiedenis, maar ook van actuele muziek als een getuigenis van haar tijd. Muziek kan dienen als herinnering, als cultureel geheugen, betoogt cultuurhistoricus en vooraanstaand muziekcriticus van The Boston Globe Eichler. Voorbije tijden worden doorgaans gevangen in geschiedenisboeken, archieven, documentaires en gedenkplaatsen, maar muziek ka minstens zo goed dienen als herinnering. Het in 2023 bij Spectrum verschenen Echo van de tijd is zo een aangrijpend verslag van de rol van muziek bij de herinnering aan het oorlogsverleden.
Eichler richt zijn pijlen daarbij op vier componisten en vier van hun iconische ‘oorlogscomposities’. Zo passeren Schönbergs A Survivor from Warschau, Metamorphosen van Richard Strauss’, Brittens War Requiem en Sjostakovitsjs veelbesproken Dertiende symfonie uitgebreid de revue. Eichler brengt daarbij niet alleen de tijd waarin het werk gecomponeerd werd tot leven, maar ook de visie van de componist en de kracht en betekenis van het werk in kwestie.
Historische ontwikkeling
Ondertussen weet hij op zeer erudiete wijze heden, verleden en verder veerleden met elkaar te verbinden. Zo schrijft hij over Schönberg: ‘Adormo brak later een lans voor A Survivor from Warschau, in het bijzonder om de radicale wijze waarin hierin de waarheid verteld wordt. Het werk was de confrontatie aangegaan, schreef hij, met ‘de volkomen negativiteit (…) waarin de totale gesteldheid van de werkelijkheid geopenbaard wordt’. Maar wat voor diepere waarheden over de westerse samenleving als geheel dit werk ook blootlegt, dit intens persoonlijke stuk had nauwelijks geconcipieerd, laat staan geschreven kunnen worden zonder de complete historische ontwikkeling die meer dan een eeuw voor Schönbergs geboorte was begonnen, toen Moses Mendelssohn voor het eerst door de poort van Berlijn liep – van de emancipatie van de Joden tot de emancipatie van de dissonant en de emancipatie van de herinnering.’
