Op 5 mei 2025 is het tachtig jaar gelden dat Nederland definitief bevrijd werd van het juk van de nazi’s en dat het puinruimen en wonden likken kon beginnen. De wonden waren groot. Verzetshelden en collaborateurs wezen elkaar na. Velen werden al dan niet in een eerlijk proces berecht. De grootste wond was en is nog steeds het gat dat door de holocaust in de Joods-Nederlandse bevolking was geslagen, een gat dat ook zijn effect had op de ontwikkelingen op het gebied van kunst en cultuur.
Tien jaar geleden kwam cd-maatschappij Et’cetera met de tien cd’s tellende box Forbidden Music in World War II (KTC 1530). Een even mooie als schrijnende samenvatting van alle ‘klassieke’ muziek die in Nederland de kop in was gedrukt omdat alles wat Joods was en/of van een ‘subversief’ modern gehalte simpelweg verboden werd. De box met werk van onder anderen Henriëtte Bosmans, Lex van Delden, Dick Kattenburg, Leo Smit en Sem Dresden markeerde zeventig jaar vrijheid en was met dank aan het schatgraverswerk van de Leo Smit Stichting een eerbetoon aan iedereen die het zwijgen opgelegd was.
Vermoord
Een aantal componisten van deze veelal jongere generatie die kort voor de Tweede Wereldoorlog de podia betrad over leefde de oorlog niet. Leo Smit, Sim Gokkes, muziekdirecteur van de Portugese Synagoge in Amsterdam en Dick Kattenburg, wiens muziek nog niet eens gepubliceerd was, werden vermoord in de concentratiekampen. Anderen zoals Jan van Gilse en Nico Richter stierven kort na de oorlog aan ziekten en verwondingen. Het is een treurig lijstje met even treurige verhalen. En het is een box vol muziek die verteld van een ontwikkeling, een richting, een leven in de Nederlandse muziek die bruut afgesneden werd.
Jonge musici
Alleen daarom al is de box nog steeds van groot belang. Het brengt ons terug naar een tijdperk een sfeer waar we nog steeds veel te weinig van weten. Bovendien worden de opnamen uit de periode 1954-2011 vaak gespeeld door toen nog jonge musici die nu tot de wereldtop behoren. Denk aan Isabelle van Keulen, Ronald Brautigam, Pieter Wispelwey, Frans van Ruth, Eleonore Pameijer en vele anderen.
Urgentie
Maar het belangrijkste is dat de boodschap achter deze box, die nog steeds her en der online verkrijgbaar is, nog niets aan urgentie heeft ingeboet. Zeker in een tijd dat egocentrische demagogen weer steeds vaker de macht naar zich toe weten te trekken en mensen zelfs in schijnbaar beschaafde Europese landen gecanceld worden vanwege hun afkomst of geaardheid kunnen we niet vaak genoeg gewezen worden op waar dat toe kan leiden. Laat daarom Forbidden Music in World War II juist nu we tachtig jaar in vrijheid leven met de even onschuldige als prachtige muziek op de tien cd’s een waarschuwing zijn. Een document dat vertelt dat ook kunst en cultuur bloedt als we toestaan dat volkeren, rassen, mensen, seksen, noten zomaar geïsoleerd, verboden en vermoord worden.
