In het gedrang van de oprukkende massa van symfonieën, pianoconcerten en strijkkwartetten belijdt de Israëlische sopraan Chen Reiss haar onsterfelijke liefde voor het bescheiden vocale oeuvre van de jarige Beethoven. Een gesprek over haar Unsterbliche Geliebte.
De vrouw die voor ons zit – beeldschoon, tenger, stijlvol en welbespraakt –, zien we nog niet meteen onder het laaghangend prikkeldraad van een modderige stormbaan heen tijgeren, maar toch heeft de Israëlische sopraan Chen Reiss dat gedaan. Met de nuchtere constatering “bij ons is dat heel normaal” wuift zij onze verwondering weg en doet er met “zo is het altijd geweest en zo zal het ook altijd blijven” nog een schepje bovenop. “Je doet eindexamen en gaat – jongens én meisjes – twee tot drie jaar het leger in.”
Militaire basistraining
Het afzien, zowel mentaal als fysiek, was zwaar. Zeg maar gerust shocking. Het in en uit elkaar halen van verschillende wapens, en het schieten ermee, bleken vaardigheden te zijn die lichtjaren verwijderd waren van wat haar handen tot dusver hadden geleerd: het spelen van Brahms, Beethoven en Bach. Naast haar pianolessen studeerde Chen Reiss ook dans en zang op een High School of Performing Arts in Tel Aviv. Nadat zij haar militaire basistraining had afgerond, werd ze overgeplaatst naar haar definitieve regiment: het legerorkest. Daar mocht zij zingen – opera, maar ook andere, lichtere genres – en kwam ze er al snel achter dat zij dat de rest van haar leven wilde doen. En, constateerde ze en passant, klassieke muziek interesseerde haar nog het meest.
Biografie van Chen Reiss
Nadat Chen Reiss was afgezwaaid, werd zij meteen aangenomen bij het National Theatre of Israel, waar zij de hoofdrol kreeg in een productie over Maria Callas. De regisseur was een Amerikaan, die haar het idee aan de hand deed om in Amerika te gaan studeren. En dat deed ze. Terug in Europa maakte zij deel uit van de Bayerische Staatsoper in München, waar zij zich onder leiding van Zubin Mehta verder kon ontwikkelen. “Zo is het ongeveer wel gegaan”, zegt Reiss, nadat zij haar biografietje braaf heeft afgewerkt.
‘Unsterbliche Geliebte’ in Beethoven-jaar
Chens laatste cd, Unsterbliche Geliebte (Immortal Beloved), is gewijd aan – hoe kan het ook anders in 2020 – Beethoven. Al denk je bij hem niet meteen aan vocale muziek. “Mijn liefde voor Beethoven kwam dan ook relatief laat. Als jonge zangeres zong ik voornamelijk barok en Mozart of Mahler en Strauss. Hij componeerde ook beter voor instrumenten dan voor de stem. Beethoven zingen is écht een uitdaging. Stemtechnisch gezien slaat het soms nergens op: heel veel speelt zich af in de passaggio, de overgangen tussen kop-, midden- en borststem. Je moet echt een technisch plan van aanpak maken om een avondje Beethoven te overleven. Dat gezegd hebbende, de muziek is zó heerlijk, zó dramatisch, en heeft voor mij zoveel emotioneel gewicht. Ik heb de cd Unsterbliche Geliebte (Immortal Beloved) genoemd, een verwijzing naar de brief die Beethoven in 1812 aan een onbekende vrouw schreef, maar nooit verstuurde.”
Eerste liefde
Het materiaal selecteerde Chen door eerst naar aria’s te zoeken met teksten die haar raakten. “Het eerste stuk dat ik koos, was Primo amore. Beethoven was nog maar een jaar of zestien, zeventien toen hij het schreef. First love dus. Je bent zó dankbaar dat je die eerste liefde hebt gevonden. De hemel op aarde! Je voelt je gezegend. Maar dan raak je haar kwijt aan een andere man en blijf je met wanhoop en pijn achter. Hoewel het een heel vroege compositie is – hij woonde nog in Bonn, had nog geen les gehad van Haydn of Salieri –, is die toch onmiskenbaar Beethoven. De intensiteit, het smachtende, de rusteloosheid: het stuk heeft het allemaal al. Deze aria lijkt wel een profetie van de ongelukkige liefde die hij later in het leven zou hebben. Oorspronkelijk was de tekst in het Duits, maar die versie is zoek. We gebruiken de Italiaanse tekst, die later door hemzelf werd goedgekeurd. Zelf heeft Beethoven het werk nooit gehoord. Het is er één zonder opusnummer. Er staan trouwens nog meer aria’s zonder opusnummer op de cd. Soll ein Schuh nicht Drücken bijvoorbeeld, een komisch nummer over een schoen. En dan is er nog een stuk dat Beethoven nooit heeft gehoord, omdat de musici van het orkest weigerden het te spelen vanwege de moeilijkheid. Dat was Die Kantate auf die Erhebung Leopolds II. zur Kaiserwürde.”
De Beethoven in Chen Reiss
Ook in Chen schuilt er een Beethoven: “Ik heb natuurlijk ook mijn ongelukkige liefdes, teleurstellingen en struggles gehad om te komen waar ik nu ben. Maar ik ben een vrouw en leef in een totaal andere tijd. Ik heb weleens het gevoel dat Beethoven getrouwd was met zijn werk, met zijn muziek. Een geobsedeerde en toegewijde echtgenoot, zou je kunnen zeggen. Ik ben gelukkig getrouwd en heb twee kinderen. Voor mij is het belangrijk om alle aspecten van mijn leven in balans te houden. Om een moeder, echtgenote én zangeres te zijn, is een grote uitdaging. Zingen is zo’n veeleisend beroep, zowel emotioneel als fysiek. Er gaat heel veel tijd zitten in het op niveau houden van je stem, en als moeder heb je duidelijk minder tijd daarvoor. Maar alles wat ik als vrouw en als moeder heb meegemaakt, heeft van mij wel een mens gemaakt die met beide benen op de grond staat. Dus ja, ik kan mezelf heel goed terugvinden in Beethoven. En dat maakt van Unsterbliche Geliebte toch een heel erg persoonlijk album.”
Tekst: Ruud Meijer
