Met haar volle stem, imposante verschijning en uitgesproken activisme was operadiva Jessye Norman (1945-2019) een inspiratiebron voor velen. Maar door collega’s wordt ze ook wel herinnerd als een moeilijke, veeleisende vrouw, die vanwege één imperfecte noot de release van een complete cd kon tegenhouden. Drie jaar na haar dood deelt Decca haar ongeautoriseerde opnames alsnog met de wereld. Dat is een feestje voor haar fans, maar roept ook de vraag op: zou Norman dit zelf hebben gewild?
Tekst: Myrthe Meester
Te lang, te dik, te zwart te onbeschaamd, te scherp, te wagneriaans, te tegendraads.” Zo omschrijft de Afro-Amerikaanse musicologe Kira Thurman haar grensverleggende heldin Jessye Norman, van wie ze leerde “dat het prima is om als zwarte vrouw van Gustav Mahler te houden en om de regels te overtreden die anderen voor ons hebben opgesteld”. Norman was iemand die zich niet liet tegenhouden door bestaande vooroordelen, zoals de aanname dat een zwarte operazangeres alleen geschikt zou zijn voor exotische rollen (Carmen, Aida, Madame Butterfly) of de ‘zwarte opera’ Porgy and Bess. “Als mensen mij zien, zien ze Aida”, vertelde Norman eens. “Het was absurd! Ik heb vele, vele rollen geweigerd.” Zelf voelde ze zich namelijk veel meer aangetrokken tot de hoogdramatische, complexe sopraanrollen van Wagner en Strauss, die ze – als eerste zwarte zangeres – met succes wist op te eisen.
Vóór Oprah
Ook sprak Norman zich geregeld uit als voorvechtster van vrouwen-, homo- en burgerrechten en accepteerde ze het niet als journalisten de spot dreven met haar omvang, iets wat we tegenwoordig fatshaming zouden noemen. Ze verdedigde, kortom, met verve haar recht om te zijn we ze was, om ruimte in te nemen, haar mening te uiten en te streven naar de hoogst haalbare prestaties. Daarbij kon ze terugvallen op haar imposante, charismatische verschijning, maar vooral op haar volle, zeer omvangrijke stem, waarmee ze even gemakkelijk de lage alt- als de hoogste sopraannoten tevoorschijn kon toveren. Het leverde haar vele fans op wereldwijd, van traditionele operaliefhebbers tot jonge Afro-Amerikanen die in Norman “een voorbeeld van mogelijkheid” (Darren Walker) zagen. “Jessye was Black Girl Magic voordat die term überhaupt bestond”, aldus acteur Laurence Fishburne. “Vóór Oprah, vóór Beyoncé en vóór Michelle Obama was er Jessye Norman.”
Al in het koortje op haar zwarte basisschool in Georgia, waar Norman opgroeide tijdens de laatste decennia van de Amerikaanse rassensegregatie, viel ze op vanwege haar luide zang, waarmee ze al haar klasgenoten overstemde. Haar inspiratiebron? De eerste generatie Afro-Amerikaanse operazangeressen, van Marian Anderson tot Leontyne Price, die Norman via het radiootje op haar slaapkamer had leren kennen. Elke week gaf haar schooljuf haar de gelegenheid om klassikaal te vertellen over de opera die ze dat weekend via het kanaal van de Metropolitan Opera had gehoord. Soms lukte het haar de kinderen tot tranen toe te roeren met haar dramatische verhalen, bijvoorbeeld over de liefdesdood van Dido of Isolde, rollen waarvan ze zich toen onmogelijk kon voorstellen dat ze die later zélf in de grootste operahuizen ter wereld zou zingen.
Het volledige profiel van Jessye Norman lezen? Dat kan in Luister 771.
