Niet John Henry zelf staat centraal in Julia Wolfe’s Steel Hammer, maar het verhaal van John Henry. Om tot haar avondvullende epos van een compositie te komen heeft de New Yorkse, Pulitzerprijs-winnende componiste meer dan 200 versies van ‘The Ballad of John Henry’ beluisterd. De tegenstrijdigheden die ze tussen de verschillende versies vond heeft ze niet gladgestreken. Ze etaleert ze.
Tekst: Luc den Bakker
De kern van het verhaal is altijd hetzelfde. John Henry werkt in het midden van de 19de eeuw als een steel drivin’ man. Met een hamer slaat hij een metalen staaf in de rotswand. In die gaten worden staven dynamiet geplaatst om zo tunnels door bergen te blazen. Met de uitvinding van de stoomgedreven boormachine lijkt aan dit werk een einde te komen. John wil zich er niet bij neerleggen. Hij gaat een wedstrijd aan met de machine om te zien wie het snelst en diepst kan boren, een wedstrijd die hij met brute kracht wint. Het verhaal loopt echter niet goed af. De uitputting is te groot en met de hamer in de hand sterft John Henry.
Legende
Tot zover de overeenkomsten. Als een waar fluisterspel heeft dit verhaal, in liedvorm, de ronde gedaan door de Appalachen – met tal van versies ten gevolg. Was John Henry een beer van een vent, of juist klein en tenger? Uit welke staat kwam hij; Georgia, Tennessee, Kentucky? Hoe oud was hij? Hoe heette zijn vrouw? In Julia Wolfe’s compositie staan de verschillende, vaak tegenstrijdige, antwoorden die de verschillende versies van de ballade geven naast elkaar. Daarmee gaat Steel Hammer voorbij het verhaal van John Henry als mens. Deze compositie gaat over zijn legende. Wat we horen is de uitkristallisering, in één werk, van de culturele betekenis van John Henry voor de bewoners van de Appalachen (een nadruk dat nog eens kracht wordt bijgezet door het gebruik van instrumenten die typisch zijn voor deze regio, zoals de mondharmonica en de dulcimer).
Relatie tussen mens en machine
John Henry’s rol binnen de compositie is die van mythe, van abstractie. De mogelijkheid om te achterhalen ‘wat echt gebeurd is’ wordt ons met alle tegenstrijdigheden ontnomen. Hierdoor gaan we als vanzelf op zoek naar wat dit verhaal ons wil vertellen. We zoeken de universele boodschap die erin schuilt. Onmiddellijk springt daarbij een sociaaleconomisch aspect in het oog; John Henry’s leven en werk resoneert duidelijk met de mensen die zijn verhaal cultiveren. Een nadruk op het sociaaleconomische aspect past binnen het verdere oeuvre van de componiste. Steel Hammer is de eerste van een serie werken die Julia Wolfe in de periode 2009-2019 componeerde waarbij arbeidsomstandigheden in de Verenigde Staten centraal staan. Het wordt gevolgd door Anthracite Fields over de kolenmijnen en Fire in my mouth over een brand in een kledingfabriek. Met Steel Hammer pakt Wolfe een thema dat aan relevantie niets heeft ingeboet: de relatie tussen mens en machine. John Henry’s is zeker niet de enige wiens baan in de loop der tijd door technologische vooruitgang verloren ging. Misschien lijkt een verhaal over een brute-krachtmeting naïef, nu we in een tijd leven waarin AI zelfs werkzaamheden van de hoogst opgeleiden dreigt over te nemen. Toch schuilt in dit verhaal dezelfde essentiële angst die velen ook vandaag voelen. En daarmee heeft het een onmiskenbare, universele zeggingskracht.
Tragisch verhaal
Een compositie over een essentieel tragisch verhaal heeft de potentie uit te monden in een gitzwarte concertbeleving. Niets daarvan in de kundige handen van Julia Wolfe. Steel Hammer, geschreven voor Bang on a Can All-Stars en de zangers van Trio Mediæval, barst van de levendige, eclectische energie. Invloeden van minimalisme en van Amerikaanse volksmuziek komen langs maar het werk als geheel is niet in een genre te kaderen. Het is een muziek om je, simpelweg, totaal in onder te dompelen.
Zaterdag 15 februari 2025, 20.15 uur Concertzaal Amare
Informatie en tickets: amare.nl
