Vindt u de titel van dit artikel aanmatigend? U heeft groot gelijk. Arbitrair, zo’n lijstje met de vijf beste werken van Johann Sebastian Bach? Absoluut. Maar het is óók een laagdrempelige manier om kennis te maken met het omvangrijke oeuvre van wat velen de grootste componist aller tijden noemen. Luister gidst u door het doolhof.
Mis in b-klein ‘Hohe Messe’ (BWV 232)
Een staalkaart van Bachs kunnen als componist, deze Hohe Messe uit 1749. Oneerbiedig: een samenraapsel van eerdere composities. Maar wat voor één! Aan het einde van zijn leven schreef Bach een katholieke mis, terwijl hij protestants was. Waarom? Waarschijnlijk om goede sier te maken bij de hoge heren in Dresden, om daar een functie als hofkapelmeester in de wacht te slepen. Of misschien wel om te bewijzen dat hij ieder genre beheerste. We zullen het nooit helemaal zeker weten.
Jesu, der du meine Seele (BWV 78)
Ga er maar eens aan staan: de beste cantate van Bach kiezen. Onbegonnen werk natuurlijk, want de lijst met meesterwerken is eindeloos. Maar als we er dan tóch één moeten noemen, degene die ons het diepst raakt, dan is dat Jesu, der du meine Seele uit 1724. Bach schreef de cantate in zijn tweede jaar in Leipzig, gebruikmakend van het koraal van Johann Rist. Ze valt zo op vanwege de rijkheid aan contrasten en voert van blijdschap naar wanhoop.
Matthäus-Passion (BWV 244)
Nergens ter wereld wordt de Matthäus-Passion van Bach zo vaak opgevoerd als in Nederland. Kerken stromen leeg, maar rondom Goede Vrijdag is de kerk ineens weer in trek. Voor de leken onder ons: dit oratorium volgt de lijdensweg en het sterfverhaal van Jezus Christus zoals is beschreven in het Evangelie volgens Mattheüs. De teksten komen letterlijk uit het Nieuwe Testament. Er zijn maar weinig stukken die ons meer raken dan de Matthäus. De luisteraar wordt letterlijk meegesleept in het lijden van Jezus.
Brandenburgse Concerten (BWV 1046-1051)
Bachs bekendste werk ná de Matthäus. Deze ‘zes concerten met meerdere instrumenten’, zoals Bach de bundel zelf noemde, zijn sinds de negentiende eeuw beter bekend als de Brandenburgse Concerten. Bach droeg ze in 1721 op aan de markgraaf van Brandenburg, vandaar. De concerten borduren duidelijk voort op het werk van Italiaanse barokmeesters als Vivaldi, zijn joyeus en virtuoos van karakter en geven de verschillende muzikanten alle ruimte om te soleren en combinaties aan te gaan.
Goldbergvariaties (BWV 988)
Hoewel de Goldbergvariaties ook op piano en zelfs op accordeon worden uitgevoerd, schreef Bach de compositie specifiek voor klavecimbel met twee manualen. Om kort te gaan: een instrumentale aria wordt gevolgd door dertig technisch veeleisende en veelkleurige veranderingen, waarna de aria wordt herhaald. Oftewel: de muzikale reis leidt uiteindelijk terug naar het begin. Ook bij dit meesterwerk is er weer sprake van recycling van eigen werk: Bach schreef de aria al zo’n twintig jaar vóór de variaties, volgens historici en critici absolute hoogtepunten in de muziekgeschiedenis.
