Begin juli voeren 160 jonge musici in een decor van zandsculpturen in een concertzaal opgebouwd uit zeecontainers de opera Thijl van de Nederlandse componist Jan van Gilse op. Voor het eerst sinds 1980, de enige andere keer dat Thijl werd uitgevoerd. Toen door De Nationale Opera in het kader van het Holland Festival. Het is de grootste Nederlandstalige opera die ooit geschreven is.
Tekst: Armand Heijnen | Fotografie: José Gieskes
“Vive le Geus, is nu de leus”, schalmde de bariton Anthony Heidweiller – gesecondeerd door een studentenkoor – bij de plechtige opening van het Academisch Jaar van de Universiteit Utrecht begin september in de Domkerk. Een wat detonerend tafereel tussen al die stijve in toga’s gestoken hoogleraren, maar alleszins passend als opwarmertje voor de viering van het 195-jarig bestaan van het Utrechtsch Studenten Concert. Want die verjaardag van het oudste symfonieorkest van Nederland is de aanleiding voor de uitvoering van Thijl.
Thijl is een strijder die het tegen de Spaanse overheersers opneemt
Thijl speelt zich af aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog en bevat een heel ander verhaal en ook heel andere boodschap dan het symfonische gedicht Till Eulenspiegels lustige Streiche van Richard Strauss (1864-1949), een tijdgenoot van Jan van Gilse (1881-1944). Waar Strauss een sprookjesachtige vagebond neerzet die met de kerk de draak steekt en flirt met de meisjes, is de volksheld Thijl van Van Gilse een strijder die het tegen de Spaanse overheersers opneemt voor recht en vrijheid – een duidelijke verwijzing naar de periode van Duitse overheersing waarin Van Gilse zijn compositie maakte.
Het spektakel speelt zich af op vliegbasis Soesterberg, pal naast het Nationaal Militair Museum waar momenteel een expositie staat van nog zo’n geus: Willem van Oranje. Acht Utrechtse studenten hebben het project opgezet – en een dergelijke grootschalige productie begint traditie te worden bij lustrumvieringen van het Utrechtsch Studenten Concert. Vijf jaar geleden voerden de studenten Wagners Das Rheingold uit in het ruim van een rijnaak die de Rijn afvoer en in verschillende steden aanlegde om de opera daar uit te voeren. Het nu gekozen project dwingt extra respect af aangezien van de opera alleen een handgeschreven partituur is overgeleverd, die de studenten zelf hebben ontcijferd. Regisseur Wim Trompert en dirigent Bas Pollard hebben hen geholpen de productie uitvoerbaar te maken.
5 jaar geleden voerden de studenten Wagner uit in het ruim van een rijnaak
Het Utrechtsch Studenten Concert wil met deze productie niet alleen een boodschap van alle tijden nog eens uitdragen, maar ook een stadsgenoot eren. Van Gilse was behalve componist van een groot oeuvre ook jarenlang chef-dirigent van het Utrechts Stedelijk Orkest (USO) en directeur van het Utrechts Conservatorium. Hij heeft zelf nooit een uitvoering van zijn opera bijgewoond. Van Gilse stierf in 1944 op een onderduikadres, nadat eerder al zijn twee zoons als verzetslieden waren gefusilleerd.
Het moet een grote teleurstelling voor Van Gilse zijn geweest: te moeten zien hoe de door hem zo bewonderde Duitse cultuur door de nazi’s verkwanseld werd. Hij had in Keulen en Berlijn gestudeerd, was sterk beïnvloed door de laat-romantische traditie van onder meer Humperdinck, Mahler en Max Reger en dirigeerde bij de operahuizen van Bremen en München. Die achtergrond moet zijn laatste levensdagen extra zwaar hebben gemaakt. Het maakt hem tot een soort ‘lamme goedzak’, die alle eer toekomt. Dat hebben de studenten goed gezien.
Speeldata: 30 juni, 2, 4, 6, 8, 11, 13, 15, 17 juli.
Nationaal Militair Museum – Soest
