Van Maurice Ravel tot Arthur Rubinstein, van Sergej Rachmaninov en Igor Stravinsky tot Georges Moustaki en van Gilbert Becaud tot Marillion en Ben Howard. De rij imposante musici is eindeloos: bijna iedereen van naam heeft wel een keer in de PHIL gestaan. Het Haarlemse muziekhuis viert van 8 tot en met 17 september zijn 150-jarig jubileum met een feestweek.
Tekst: Rinske Wels
Het ontstaan van de concertzaal kent een lange geschiedenis. De Grote Zaal van de PHIL is in 1873 gebouwd als concertzaal in het gebouw van Sociëteit Vereeniging. Op 17 mei 1856 komen 24 Haarlemse heren bij elkaar om een club op te richten voor mannen uit de middenklasse. Een week later is het al zover: Sociëteit Vereeniging wordt opgericht. Op 20 augustus 1856 wordt het pand aan de Lange Begijnestraat gekocht. Op 18 november 1857 is de officiële opening. De concertzaal komt er in 1873 in en daar worden talloze muziekuitvoeringen, balavonden en matinees georganiseerd. Muziek, toneel, een Zweedse operadiva, het Scala Orkest uit Milaan, het is er allemaal te zien. Zo’n zestig jaar speelt Sociëteit Vereeniging een centrale rol in het Haarlemse muziekleven. In die tijd is cultuur vrijwel helemaal afhankelijk van particuliere sponsors.
Schoonheid en kleur
Maar dan komt er in 1919 een brief van de burgemeester en wethouders van Haarlem aan de gemeenteraad. Zij vinden dat de Haarlemmers recht hebben op ‘zaken die aan het leven schoonheid geven en kleur’. Er is nog een noodzaak om de concertzaal in gemeentelijke handen te krijgen, want het beroemde Cavaillé-Coll orgel kan gratis naar Haarlem komen. Het orgel is een schenking van het Paleis voor Volksvlijt in Amsterdam, maar daar zijn wel twee voorwaarden aan verbonden: er moet een geschikte concertzaal zijn én de gemeente moet zeggenschap hebben over die zaal. Dat lukt en in 1923 gaat het gebouw aan de Lange Begijnestraat verder als Gemeentelijke concertzaal.
Klassieke toppers
In de Gemeentelijke concertzaal zijn concerten te zien van onder meer de Haarlemsche Orkest Vereeniging (de voorloper van het Noordhollands Philhamonisch Orkest, later Holland Symfonia), de Bachvereeniging en muziekschool Toonkunst. Zij weten in al die jaren nogal wat klassieke toppers naar Haarlem te halen. Denk aan de Franse componist Maurice Ravel, die zelfs twee keer komt spelen, in 1923 en in 1932. Of de Russische componist Igor Stravinsky, die in 1926 zijn eigen muziek dirigeert met het Concertgebouworkest én zelf aan de piano zit. Pianist Arthur Rubenstein is een graag geziene gast en ook de beroemde sopraan Jo Vincent komt regelmatig zingen. Al hoeft zij niet ver te reizen, want ze woonde in Overveen.
Vaste bespeler
Eén van de echt vaste bespelers van de PHIL is jarenlang de Haarlemsche Orkest Vereeniging die begin vorige eeuw transformeert tot het Noordhollands Philharmonisch Orkest (NPO). Inmiddels was de naam van Gemeentelijke concertzaal veranderd naar Concertgebouw Haarlem. Ruim 140 jaar is het NPO, dat vanaf 2002 na een fusie met het Nederlands Ballet Orkest Holland Symfonia heette, huisorkest geweest. De orkestleden repeteren in die periode bijna elke dag in de Grote Zaal en treden op met onder andere zangeres Aafje Heynis, cellist Mstislav Rostropovitsj, tenor Marco Bakker, violist Herman Krebbers, pianist en komiek Hans Liberg en de band Ekseption. Maar er waren altijd geldzorgen en daardoor moest Holland Symfonia in 2013 fuseren en ontstond Het Balletorkest.
Grote popnamen
Niet alleen klassieke muziek is er te horen, de PHIL is eigenlijk altijd een muziekhuis voor iedereen geweest. Naast symfonieorkesten traden er jazzbands, popgroepen en levensliederenzangers op. De lijst met grote namen is eindeloos: van George Moustaki tot Van Morrisson en van BZN tot Golden Earring. Wat ook al vanaf het prille begin gebeurt, is dat de PHIL voor de zakelijke markt wordt ingezet.
In de beginjaren strijkt elk jaar de bloembollenbeurs neer, maar er zijn ook pluimveetentoonstellingen, bijeenkomsten van de Bond van Kruideniers, diverse bokswedstrijden en in 1959 zelfs de judowedstrijd met Anton Geesink, die toen Nederlands kampioen zwaargewicht werd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn er regelmatig nazi-bijeenkomsten, maar na de oorlog krijgt de PHIL gelukkig al snel zijn culturele bestemming terug.
Finse sauna
In anderhalve eeuw heeft de PHIL ook de nodige verbouwingen achter de rug. Op het moment dat de mannen van Sociëteit Vereeniging het eerste pand kochten in 1857 ging het ook daadwerkelijk om één pand, met een tuin. Maar toen de Vereeniging bleef groeien, werden nog een aantal panden ernaast aangekocht. In 1999 is de laatste grote verbouwing geweest. Onder politieke druk vanuit Amsterdam moet ook de naam – Concertgebouw Haarlem – veranderen, omdat hij te veel lijkt op Het Concertgebouw in Amsterdam.
Na een sluiting van vier jaar wordt in 2005 de Philharmonie heropend. De Grote Zaal telt 1228 stoelen en is in oude luister hersteld. Op het podium prijkt nog altijd het Cavaillé-Coll orgel. Hier een demonstratie van de klankkleuren die het orgel in zich heeft, uitgevoerd door de vaardige handen van Feike Asma zaliger. Hij speelt in het filmpje de Grande Pièce Symphonique van César Franck. Ook de Notre-Dame in Parijs heeft overigens een illuster Cavaillé-Call orgel, dat vier jaar geleden door de brand in de kathedraal forse schade opliep. Terug naar de PHIL, naar de Kleine Zaal, een nieuw ontwerp van architect Frits van Dongen. De bijnaam van de zaal is ‘De Finse Sauna’, omdat de wanden helemaal van hout zijn.
Muziek in alle genres
En nu is er dus een jubileum: 150 jaar. Wat is de blijvende kracht van de PHIL? Directeur Edwin van Balken: “We willen nog steeds een muziekhuis zijn voor iedereen. Dat betekent dat er muziek in alle genres te beluisteren is. Het klassieke werk is licht symfonisch, daar is de akoestiek uitermate geschikt voor. Maar de Grote Zaal wordt ook gebruikt voor populaire muziek, van singer/songwriter tot pop. De stoelen kunnen er makkelijk uit, dus een staand concert voor 1600 man komt ook voor. Dan kunnen we zelfs de vloer hydraulisch laten zakken, zodat hij niet meer oploopt, maar egaal is.” Zakelijk directeur Yvonne van Popta vult aan: “Voor de nabije toekomst willen we dat de PHIL nog meer een ontmoetingsplek wordt in de stad. En in september vieren we een week lang dat de PHIL 150 jaar bestaat, dus kom vooral een kijkje nemen!”
PHIL 150 jaar: feest
PHIL bestaat 150 jaar en dat wordt gevierd van 8 tot en met 17 september. Er is dan een keur aan optredens van onder meer Maan, het Nederlands Blazers Ensemble, 2 Meter Sessies en Arthur en Lucas Jussen. Er is bovendien een bijzondere versie van ‘Canto Ostinato’ te horen, waarbij ook het orgel bespeeld wordt. Het hele programma staat op philhaarlem.nl/150jaar.
