Sofia Goebaidoelina is op donderdag 13 maart overleden. Ze werd 93 jaar. Ze groeide uit van een door de Sovjetautoriteiten verguisd componist tot de meest gespeelde Russische toondichters van dit moment. Na het uiteenvallen van het Sovjetrijk vertrok ze naar het westen waar ze in Duitsland een teruggetrokken bestaan leidde en ondertussen het ene meesterwerk na het andere schreef. Ze was internationaal geliefd en had ook in Nederland, zeker na de tv-serie De Toonmeesters van Cherry Duyns en Reinbert de Leeuw een grote schare bewonderaars. Goebaidoelina werd geboren op 24 oktober 1931 in Tsjistopol. Aan het conservatorium van Kazan studeerde ze compositie en piano. Later ging ze compositie studeren in Moskou. Ten tijde van haar opleiding was zo goed als alle moderne Westerse muziek verboden om te studeren. Dat weerhield de tegendraadse Goebaidoelina er niet van dit toch te doen.
Moeizame verhouding
Goebaidoelina had een moeizame verhouding tot het Sovjetregime. Haar verhaal doet denken aan dat van Dmitri Sjostakovitsj. Sjostakovitsj zou haar op het hart hebben gedrukt zichzelf te zijn. ‘Ik wens je toe dat je je eigen verkeerde weg vervolgt’, zei hij tegen haar. Die weg kon niet op de goedkeuring van professoren en Sovjetautoriteiten rekenen, waardoor haar muziek niet uitgevoerd mocht worden. Musici brachten haar werk naar het Westen, waar haar werk in de jaren zeventig en tachtig sporadisch tot klinken kwam.
Eenzaam bestaan
Omdat ze zich niet aan hun criteria hield, legde De Bond van Sovjetcomponisten in 1979 sancties op aan Goebaidoelina. Zo mocht ze niet naar het Westen reizen om uitvoeringen van haar eigen werk bij te wonen. Ook mocht ze niet afreizen naar een concert ter ere van haar vijftigste verjaardag. Pas nadat Michail Gorbatsjov aan de macht was gekomen in de Sovjet-Unie, kon Goebaidoelina weer vrij reizen. In 1992 vestigde Goebaidoelina zich in het Duitse Appen, een gehucht bij Hamburg. Vanaf toen koos ze ervoor een eenzaam bestaan te leven.
Mystiek en symboliek
De muziek van Sofia Goebaidoelina heeft iets mystieks. Ongetwijfeld heeft dat te maken met haar religieuze achtergrond. Ze bekeerde – aanvankelijk stiekem – tot de Russisch-orthodoxe kerk, daar waar haar grootvader een islamitische imam was. In 2002 won Sofia Goebaidoelina de Polar Music Prize, die ook wel geldt als de ‘Nobelprijs voor muziek’.
Nederland
Haar werk wordt in Nederland regelmatig uitgevoerd, door onder meer het Concertgebouworkest en Cappella Amsterdam. In 2024 voerden het koor haar Canticle of the Sun uit, samen met cellist Pieter Wispelwey. Maar ook de uitvoering van Jetzt immer Schnee, met het Schönberg Ensemble en het Nederlands Kamerkoor, was een grootse gebeurtenis. Goebaidoelina kwam ook zelf op bezoek in Het Concertgebouw. In 2011 was een concert ter ere van haar tachtigste verjaardag.
Kloof
Muziekjournalist Thea Derks interviewde haar bij die gelegenheid. Daar vertelde ze over haar missie: “Er is een kloof tussen intelligente mensen en de meerderheid van de maatschappij, die vijandig staat tegenover de intelligentsia en de kunsten. Bijna op het militaristische af. De Spasskultur dwingt kunstenaars welhaast het onderspit te delven, maar wij moeten weerstand blijven bieden aan de vervlakking.”
Bron: NPO Klassiek
