‘Waarom zijn de noten in de klassieke muziek zo heilig’, vroeg de inventieve cultuurondernemer Johan Idema zich een paar jaar geleden hardop af. ‘De noten moeten altijd zo precies gespeeld worden.’ In het theater gaan regisseurs met een bepaalde vrijheid met het materiaal om. De tekst wordt bewerkt of aangepast en mannenrollen worden door vrouwen gespeeld en vice versa. Daar ligt de kern van Spraakmakers, dat Idema samen met creatief producent Frank Veenstra, tegenwoordig artistiek leider van de ZaterdagMatinee, realiseerde. De derde editie van dit ‘festival’ in één avond is op woensdag 29 januari in premiere gegaan in Musis Arnhem en reist tot en met 9 februari door het land.
Hoger doel
Deze keer is het aan de acteurs Ellen ten Damme, Lars Brinkman en Soumaya Ahouaoui om prikkelende verhalen te vertellen over respectievelijk onze verhouding tot dieren, de katholieke kerk en het misbruik aldaar en de mogelijkheid van genetische manipulatie om zo ‘baby’s op bestelling’ Pianoduo Scholtes & Janssens, het Berlage Saxophone Quartet en het ADAM Quartet kleuren de verhalen met Carnaval des Animaux van Camille Saint-Saëns, Fratres van Arvo Pärt en het Strijkkwartet van Maurice Ravel. Voor het hogere doel van de boodschap nemen ze voor lief dat er anders met de werken omgegaan wordt dan normaliter tijdens een klassiek concert het gebal is.
Meer dan de som der delen
“Er zit gewoon iemand doorheen te praten”, vat sopraansaxofonist Lars Niederstrasser van het Berlage Saxophone Quartet de verhouding tussen de verhalen en de muziek met een kwinkslag samen. Al heeft hij wel gelijk. “We hebben eerder voor de voorstelling De Rechtvaardigen samengewerkt met Jan Brokken. Toen was het echt een afwisseling tussen tekst en muziek. We hebben destijds meegedaan aan een pilot voor Spraakmakers en toen had ik wat twijfels. Het voelde toen heel vol. Inmiddels is het concept zo goed ontwikkeld dat tekst en muziek elkaar om een mooie manier aanvullen. Het is meer dan de som der delen.”
Misbruik
Ook in De weg naar binnen, het gedeelte van het programma dat het Berlage Saxophone Quartet samen met acteur Lars Brinkman voor zijn rekening neemt. Het verhaal, geschreven door Rick Steggerda, gaat over een eenzame katholieke gelovige die reflecteert op zijn geloof en terugblikt naar zijn jeugd en het misbruik dat ook hem trof. “Een stevig onderwerp”, aldus Niederstrasser. “Ik ben zelf niet gelovig, maar het is goed om dit soort zaken aan de kaak te blijven stellen. Het is iets van alle tijden en ook iets dat je niet zomaar kunt verzwijgen.”
Juist omdat het iets van alle tijden is, past Fratres van Arvo Pärt er voor hem zo mooi bij de sfeer. “Het heeft iets oude muziek-achtigs en ook iets religieus.”
Zeker omdat ze alleen het ‘koraal’ spelen in de bewerking van altsaxofonist Peter Vigh. De frenetieke viool ook bij de versie op de cd In Search of Freedom (MDG) van het kwartet zoals gebruikelijk nog het hoogste woord had, moest voor deze bijzondere gelegenheid thuisblijven. “Anders werd het veel te druk. Het mooie van dat koraal van Fratres is dat het hele open muziek is waar je prachtig zo’n betekenisvol verhaal doorheen kunt vlechten.”
Ruimte
Bang dat drie van die indringende verhalen op één avond met bijpassende muziek teveel en te zwaar wordt is Niederstrasser niet. “Daar is wederom goed over nagedacht. Lucas de Man praat het geheel aan elkaar en neemt tussen de stukken steeds de ruimte om de geest van het publiek weer te openen. Je krijgt zo heel veel, maar ik hoop dat men door Spraakmakers ook de behoefte gaat voelen om te luisteren nar de muziek zonder de verhalen, dat mensen geïnteresseerd raken in de componisten en hun muziek.”
Prachtige composities
Het Berlage Saxofoon Quartet blijft tenslotte in de eerste plaats een muziekensemble dat een lans wil breken voor prachtige composities. Al past Spraakmakers wel helemaal in het straatje van het viertal. Zo vertelt de muziekvoorstelling Feier/Fire met vocalisten Martijn Cornet en Karin Strobos over de muzikale ontwikkelingen rond 1920 en de manier waarop mensen crisissituaties benaderen. Ook herneemt het gezelschap dit voorjaar De rechtvaardigen, een voorstelling met Cappella Amsterdam en verteller Jan Brokken over de Nederlandse consul Jan Zwartendijk die in de Tweede Wereldoorlog duizenden Joden in veiligheid wist te brengen en speelt het de jeugdvoorstelling De familie Sax waarbij de saxofoons uitgroeien tot personages vol menselijke eigenschappen, twijfels en dromen. “We geven ook weleens een ‘gewoon’ concert, maar net als bij Spraakmakers vinden wij het mooi en belangrijk dat we het publiek kunnen raken en aanzetten tot nadenken met projecten die meer bieden dan louter muziek.”
Meer informatie over Spraakmakers, speellijst en tickets: spraakmakers.net
Meer informatie over en agenda van het Berlage Saxophone Quartet: berlagesaxophonequartet.com
