Het is met voorsprong de meest besproken relatie uit de muziekgeschiedenis: die van Pjotr Iljitsj Tsjaikovski met zijn weldoener Nadezjda von Meck. Dertien jaar lang kon Tsjaikovski onbezorgd componeren. Dertien jaar lang schreven ze elkaar brieven. In de vijfdelige podcast Betaalde liefde – het wonderlijke verhaal van Tsjaikovski en mevrouw von Meck komt de geschiedenis achter deze relatie tot leven. “Penvriendschap, iets uit vervlogen tijden, twaalfhonderd brieven, grote gevoelens, negentiende eeuws Russisch pathos, enorme geldbedragen, de rol van treinen en een stuk cultuurgeschiedenis van Europa en Rusland, alles komt langs”, zegt presentator en initiatiefnemer Floris Kortie over de podcasts die vanaf 14 december te beluisteren zijn.
Cliffhangers
“Het zal Tsjaikovski deugd doen: de podcasts zijn er dankzij Beethoven”, zegt Floris Kortie gekscherend over het ontstaan van de serie. Toch zit er een kern van waarheid in. De podcastreeks Betaalde liefde – het wonderlijke verhaal van Tsjaikovski en mevrouw von Meck klinkt als een meeslepend hoorspel waarin acteur Jesse Mensah en mezzosopraan Ekaterina Levental de rollen van respectievelijk Tsjaikovski en Nadezjda von Meck spelen en Floris Kortie als presentator op bezoek gaat bij onder anderen musicoloog Simone Leuven en schrijver annex Ruslandkenner Sjeng Scheijen. De muziek van Tsjaikovski doet de rest. Een meeslepend verhaal vol cliffhangers waarbij kosten noch moeite gespaard lijken. “Het scheelde dat ik ooit een beethovenproject had gedaan”, zegt Floris over de kosten. In 2020 maakte hij de theatervoorstelling Het jaar 250 na Beethoven. “De voorstellingen liepen goed en de stichting erachter hield geld over. Het was niet genoeg voor een nieuwe theaterproductie maar wel een mooi beginkapitaal voor een serie podcasts die verder gaan dan twee of drie mensen die aan een tafel met elkaar in gesprek gaan.”
Mecenas
Floris Kortie droomde al langer van een serie podcasts rond het verhaal achter de relatie tussen Nadezjda von Meck en Pjotr Iljitsj Tsjaikovski. “Ik wilde het graag maken omdat er meerdere zaken zijn die aanspreken. Twee mensen gaan heel intiem met elkaar om, terwijl ze afgesproken hebben elkaar nooit te ontmoeten. En dan zijn er nog de penvriendschap, iets uit vervlogen tijden, twaalfhonderd brieven, grote gevoelens, negentiende eeuws Russisch pathos, enorme geldbedragen, de rol van treinen en een stuk cultuurgeschiedenis van Europa en Rusland, alles komt langs. En niet te vergeten de rol van de mecenas. Dankzij het geld van Von Meck, zesduizend roebel per jaar, tegenwoordig zo’n vierhonderdduizend euro, kon Tsjaikovski zich dertien jaar onbekommerd op zijn muziek storten. Er zit bij mij ook een fascinatie voor de ongekende rijkdom van Von Meck achter.”
Spoorwegen
Die fascinatie ligt in het verlengde van de fascinatie voor de trein. “Ik hou heel erg van treinen, treinreizen en spoorweggeschiedenis. Als kind speelde ik al Railroad Tycoon op de computer. Een kapitalistisch spelletje waarbij je geld verdient door spoorwegen aan te leggen. Nadezjda von Meck was zo’n railroad tycoon, maar dan een echte. Haar man is schathemeltjerijk geworden door de aanleg van spoorwegen. Daarbij maken Von Meck en Tsjaikovski deel uit van de eerste generatie die van het ontsluiten van het spoorwegnet profiteert. Ze zijn veel onderweg met de trein. Vandaar ook dat we uitvoerig ingaan op het ontstaan van de spoorwegen en de wijze waarop dat Europa en Rusland veranderd heeft.”
Wraak
Verder komen ook alle hoogte- en dieptepunten langs in de podcast. Zoals uiteraard ook het abrupte einde van de relatie na het korte briefje van Von Meck dat ze Tsjaikovski niet meer financieel kan steunen. “Waarom dat gebeurde is niet met zekerheid te zeggen”, loopt Floris vooruit op het laatste deel van de podcastserie. “Ik denk net als diverse biografen dat Władysław Pachulski, de persoonlijk secretaris van Von Meck, samen met haar kinderen een belangrijke rol heeft gespeeld. Pachulski had op verzoek van Von Meck een paar lessen gehad van Tsjaikovski, maar die vond dat de goede man als componist geen talent had. En dat liet hij weten ook. In die zin lijkt het een soort wraak. Bovendien had Pachulski een persoonlijk belang; hij was getrouwd met een dochter van Von Meck. Het is dus weer het geld dat een grote rol speelt. Het bracht Tsjaikovski en Von Meck samen, het gaf een heldere basis voor hun relatie, ook al was die soms ongemakkelijk, en het dreef ze uiteindelijk weer uit elkaar.”
Grootse gevoelens
De podcastserie is zo een geschiedenis van een relatie die tot leven komt doordat Jesse Mensah en Ekaterina Levental als stemmen van Tsjaikovski en Von Meck de brieffragmenten voorlezen. En dan is er nog de muziek van Tsjaikovski die zo een extra dimensie krijgt. “Voor mij begon het hele idee bij de muziek”, bekent Floris. “Ik ben een groot fan van het werk van Tsjaikovski. Van de hele negentiende eeuw wel. Ik kreeg van huis uit veel Beethoven mee en het eerste wat ik van Tsjaikovski ontdekte van zijn Vioolconcert. Ik was tegen de twintig en werd meteen gegrepen door de grootse en meeslepende gevoelens. Daarna ontdekte ik al snel zijn andere werken.”
Outsider
Ondanks die liefde voor Tsjaikovski koos Floris Kortie niet direct voor een leven in en met de muziek. Via niet afgemaakte studies geschiedenis, theatertechniek en kunstgeschiedenis kwam hij terecht bij Entree, de jongerenvereniging van het Concertgebouw. Hij was enige tijd voorzitter “Het was erg leuk om met zo’n groot instituut als het Concertgebouw om te gaan. Ik was een beetje een outsider, maar ik had geloof ik wel wat te bieden. Ik voelde mij op mijn plek en wilde in die hoek verder iets doen.”
Nerveus
Zo kwam hij via Entree bij de tv terecht en werkte hij een tijd voor Corine Haitjema die in die tijd producent was van verschillende cultuurprogramma’s. Zij tipte hem voor het programma Podium Witteman. “Toen ik een keer een pub quiz presenteerde tijdens de Cello Biënnale kwam Corine binnen met de eindredacteur van NTR. Ik dacht meteen dat ze kwamen scouten waarop ik heel nerveus werd en er ook technisch van alles mis ging. Zij dropen na vijf minuten af naar de bar en ik dacht dat mijn kansen verkeken waren. Enige tijd later werd ik uitgenodigd voor een pilot.”
Spanningsboog
En de rest is, zoals men zegt, geschiedenis. “Ik heb mij de afgelopen tien jaar enorm kunnen ontwikkelen en voel mij inmiddels helemaal in mijn element. En juist daarom vond ik het ook erg leuk de podcast te maken. Zo’n tv-programma als Podium Klassiek heeft een spanningsboog van een week met een climax op de zondag. Een heerlijk stramien, maar het is ook fijn om daarnaast in iets te duiken dat meer research vraagt, dieper op de materie kan ingaan en een langere adem, een grotere spanningsboog heeft. Misschien ga ik in een volgend project wel wat met de huwelijksdagboeken van Robert en Clara Schumann doen, maar eerst even wat rust, want Betaalde liefde was behoorlijk veel werk.”
De vijf afleveringen van Betaalde liefde – het wonderlijke verhaal van Tsjaikovski en mevrouw von Meck zijn vanaf 14 december te beluisteren op alle gangbare podcastkanalen.
