Winteravonden aan de Amstel begon in 2013 als een mooie droom. Inmiddels is er sinds 2022 mede door de internationale situatie en vooral de Russische invasie in Oekraïne veel veranderd. Maar artistiek leider Anna Azernikova wanhoopt niet en herdefinieerde het festival. “Ik wil de culturele dialoog faciliteren. Dat vind ik waardevol. Zeker in deze tijd.” Van 13 tot en met 20 december staat de dertiende editie van Winteravonden aan de Amstel centraal. Op diverse locaties in Amsterdam zoals De Waalse Kerk, Muziekgebouw aan ’t IJ en het OBA Theater vinden diverse concerten plaats onder het thema Vuurvogels. Bovendien is er op 28 december nog een toetje in de vorm van een familieconcert met Peter en de Wolf van Prokofjev met verteller Frank Groothof in de Koningszaal van het Groote Museum in Artis. “Er zijn de laatste jaren veel Russische, Belarussische en Oekraïense musici en componisten naar Nederland gekomen”, zegt sopraan en artistiek leider Anna Azernikova over het festivalthema. “Daar gaat het huidige festival op in. Vandaar ook het thema Vuurvogels met Sergei Diaghilev als voorbeeld. Hij is in moeilijke tijden uit Rusland gevlucht en wist in Parijs een broedplaats te creëren waar andere gevluchte Russische kunstenaars terecht konden.”
Impact
“Diaghilev is een succesvol voorbeeld van een ‘vuurvogel’. Een ander minder succesvol voorbeeld is Rachmaninov. Zijn vertrek uit Rusland was dramatisch en hield hem tot het einde van zijn leven bezig. Hij componeerde weinig in zijn Amerikaanse jaren. Mijn insteek met het festival is om de vele immigranten te helpen en ze een plek en een stem te geven. Zo’n geforceerd vertrek uit eigen land heeft een enorme impact. Ik wil de mogelijkheid bieden om naar deze mensen te luisteren, iets van een dialoog op gang te brengen.”
Bijzondere stukken
Inderdaad hebben zowel al enige tijd in Nederland gevestigde Russische musici zoals pianiste Olga Pashchenko een plek op het programma naast een onlangs uitgeweken en een in ons land minder bekende pianist als Andrey Gugnin. Zij vormen samen met musici als Kersten McCall, Ivan Podyomov, Viktoriia Vitrenko, Antonii Baryshevskyi, Helena Basilova en Lidy Blijdorp de kern van de Winteravonden-editie van 2025. “Ik ben heel blij met het openingsconcert op 13 december in de Waalse Kerk met bijzondere stukken van Rimsky-Korsakov en Poulenc gespeeld door Olga Pashchenko en vrienden”, zegt Azernikova over het programma. “Ik probeer het Kwintet van Rimsky-Korsakov al een paar jaar te programmeren. Dit was een mooie gelegenheid: Rimsky-Korsakov was de pianodocent van Diaghilev en Diaghilev heeft omgekeerd veel voor het werk van Rimsky-Korsakov betekend. Ik ben ook erg gelukkig met het concert met drie pianisten op 15 december in de Waalse Kerk. Vooral omdat Alexei Lubimov komt. Hij is officieel gestopt met optreden, maar wilde voor Winteravonden aan de Amstel een uitzondering maken. Daarnaast kan ik Andrey Gugnin in Nederland presenteren als solist. Hij is gevlucht uit Rusland, waar hij echt een heel beroemd pianist is, maar hier nog niet zo bekend.” Verdere hoogtepunten zijn een uitvoering van Stravinsky’s Mavra in het OBA Theater op 18 december en een heel programma rond Sergei Diaghilev en zijn Ballets Russes op 20 december.
Euforie
Alle programma’s hebben wel een link met de periode van 1906 tot 1929, de tijd dat de Russische immigrant Sergei Diaghilev en zijn artistieke vrienden furore maakten in West-Europa met muziek films en balletten zoals Stravinsky’s Vuurvogel. Hoewel ze zich niet met iemand als Diaghilev wil vergelijken is ook Anna Azernikova een immigrant. Eind jaren negentig kwam ze vanuit Rusland naar Nederland om hier nooit meer weg te gaan. “Dat was een andere tijd”, zegt ze nu. “Na de val van de muur kwam voor het eerst de mogelijkheid om vrijwillig naar het buitenland te gaan. In de tijd van de Sovjet-Unie was dat onmogelijk. Dat vind ik ook zo moeilijk aan de huidige tijd. Ik heb de euforie van de nieuwe vrijheid meegemaakt. Het klinkt gek, maar toen ik in 2022 het bericht kreeg dat McDonalds in Moskou zijn deuren moest sluiten werd ik heel emotioneel. Ik heb als meisje dolgelukkig in de rij gestaan voor een hamburger toen McDonalds zijn eerste filiaal opende in Rusland. Niet vanwege de hamburger, maar vanwege het gevoel van vrijheid, van openheid. Het voelt nu alsof dat een droom was waaruit ik weer wakker geschud word.”
Historische uitvoeringspraktijk
Toch had het nieuwe Rusland van na 1990 ook een andere kant. “In de Sovjet-Unie was je na het voltooien van het conservatorium zeker van een baan. Toen ik afstudeerde was alles anders, moest je het zelf maar uitzoeken en kwam de vraag: wat nu? Ik was op het conservatorium aangestoken door de opkomende historische uitvoeringspraktijk en daar wilde ik graag meer van leren. Zo ben ik in Nederland terecht gekomen om verder te studeren. Ik was de Engelse taal machtig en Londen was te duur voor mij, dus de keus was snel gemaakt.”
“Uiteindelijk ben ik blijven hangen. Tijdens mijn studie raakte ik geworteld in Nederland door werk en vrienden. In Rusland was het aan het begin van de eenentwintigste eeuw nog steeds erg moeilijk om van muziek te leven. Ik ben Nederland nog steeds dankbaar dat ik mijn beroep uit kan oefenen. In Rusland had ik waarschijnlijk een ander beroep moeten kiezen om in mijn levensonderhoud te voorzien.”
Richter
Ondertussen kon ze ook in Nederland haar eigen culturele achtergrond niet loslaten. Vandaar dat ze in 2013 met Winteravonden aan de Amstel op de proppen kwam. “Het is ooit begonnen als een grote droom. In Moskou bezocht ik als kind het festival Decemberavonden van Sviatoslav Richter in het Poesjkin Museum. Mijn ouders vonden het belangrijk dat we veel concerten bezochten. Het festival van Richter was vrij exclusief en het was lastig kaartjes te krijgen, maar dat wist ik toen allemaal niet. Voor mij telde het fantastische programma dat Richter creëerde met de directeur van het Poesjkin Museum. Hij wilde de klassieke muziek uit de grote zalen halen. Deze concerten hadden meer weg van een salonconcert, waarbij mensen werden ondergedompeld in kunst en muziek.”
“Vanaf het moment dat ik in Nederland kwam, heb ik lopen fantaseren over zo’n soort festival. Het Hermitage Museum in Amsterdam leek mij een ideale locatie. Toen in 2013 de ‘vriendschap’ tussen Nederland en Rusland gevierd werd, die in dat jaar al erg onder druk stond, leek mij dat een mooi moment om iets van cultureel belang toe te voegen en een muziekfestival te starten. Dat is gelukt. De reacties waren heel positief na het eerste festival. Ook de Hermitage was enthousiast. Daarom kon ik doorgaan.”
Trots
Helaas is er de afgelopen jaren enorm veel veranderd. Ook politiek. In eerste instantie interesseerde mij het idee van Richter om muziek in het museum te brengen en te verbinden met de beeldende kunst. De muziek was vaak van Russische herkomst gespeeld door Russische musici. Iets wat ik met trots presenteerde. De programma’s bevatten vaak componisten die niet zo bekend zijn. De grote Russische componisten zoals Tsjaikovski, Rimsky-Korsakov en Prokofjev kent men wel, maar er zijn veel componisten die buiten Rusland nauwelijks uitgevoerd worden. Die wilde ik voor het voetlicht brengen.”
Schaamte
“Vanaf 2022 werd de relatie tussen Europa en Rusland steeds slechter door de invasie in Oekraïne. Ik was in shock en mijn eerste gedachte was: het festival stopt hier. Dat kwam ook door de enorme schaamte die ik voelde waardoor ik geen Russische muziek meer uit wilde voeren. Al snel maakte dat plaats voor het gevoel dat ik niet kon gaan zitten toekijken. Daarom besloot ik dat het festival door moest gaan, maar met een andere insteek. Ik vond het pijnlijk en niet terecht dat er steeds weer een oproep klonk tot een boycot van de Russische cultuur. Juist daardoor kreeg ik het gevoel weer terug dat ik de Russische cultuur met enige trots mag presenteren. Ik vond uiteindelijk dat componisten niet gestraft mogen worden voor daden waar ze niets mee te maken hebben.”
Culturele dialoog
Tegen de klippen van de groeiende weerstand ging ze door. “In 2022 wilden vele media met mij spreken. De eerste vraag was steevast waarom ik Russische muziek programmeerde terwijl de Oekraïense minister van cultuur had opgeroepen de Russische muziek te boycotten. Toen ik in Moskou het conservatorium studeerde was Stravinsky verboden terrein. Dat haalde ik aan in mijn antwoord: waarom moet Stravinsky betalen voor internationale gebeurtenissen terwijl zijn werk jarenlang in Rusland verboden was. Ik ben met het festival verder gegaan met de wens een verbindingspunt te zijn dat langs culturele weg misschien iets kan betekenen in de moeizame relatie tussen Rusland, Oekraïne en ook Belarus. Misschien naïef, maar ik wil die culturele dialoog faciliteren. Dat vind ik waardevol om te doen. Zeker in deze tijd. Daarom ga ik gewoon door met Winteravonden aan de Amstel.”
Winteravonden aan de Amstel vindt plaats van 13 tot en met 20 december en op 28 december op verschillende locaties in Amsterdam. Voor een compleet programmaoverzicht en kaarten zie: winteravondenaandeamstel.nl
